Tunceli’nin Geleneksel El Sanatları: Dokumacılık, Çanak-Çömlekçilik ve Dericilik
Tunceli, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan ve zengin bir kültürel mirasa sahip bir ildir. Tunceli’de geleneksel el sanatları, hayvancılık, tarım ve yerel kültürle yakından ilgilidir. Bu yazıda, Tunceli’de halı, kilim, cicim ve palaz dokumacılığı, çanak-çömlek yapımı ve dericilik gibi geleneksel el sanatlarının özellikleri, tarihi ve günümüzdeki durumu hakkında bilgi verilecektir.
Dokumacılık: Yöreye Özgü Motifler ve Renkler
Tunceli’de geleneksel el sanatları arasında en yaygın olanı dokumacılıktır. Dokumacılık, ilde temel ekonomik faaliyet olan hayvancılığın bir sonucu olarak gelişmiştir. Yörede yünden yapılan halı, kilim, çanta, heybe, çorap ve keçi kılından çuval, palaz, harar, örken gibi el dokumaları yapılmaktadır. Pamuk ipliğinden çizgili olarak dokunan ve kadın şalvarlarında kullanılan manusa (arap dudağı) ise günümüzde yaygın değildir. Hozat’ın Dervişcemal Köyünde halen sürdürülen cicim dokumacılığı ise yöreye özgü bir el sanatıdır.
Yörede günümüzde de bitki köklerinden elde edilen doğal boya kullanımı yaygındır. Süslemelerde geometrik biçimlerle oluşturulmuş kompozisyonlar yaygındır. Bitki ve hayvan motiflerine daha çok aşiret dokumalarında rastlanır. Yaygın olarak lacivert, kırmızı, tuğla kırmızısı, yeşil, pembe, sarı ve turuncu renkleri kullanılır.
Halı dokumacılığı Mazgirt, Çemişgezek, Pülümür ve Ovacık ilçelerinde gelişmiştir. Özellikle Ovacık ilçesinin Yeşilyazı Bucağında dokunan Kemaliye türü ince halılar ünlüdür. Yöre halılarının ortak özellikleri, ilmek iplerinin uzun kesilmesi, kök boya ve doğal renk kullanımıdır.
Kilim dokumacılığı ise daha çok göçebe tezgahlarda küçük boyutlu olarak yapılır. Kilimlerde motifler küçüktür ve çözgü yönüne göre aynı renk dikey veya yatay sular halinde sıralanır.
Kumaş dokumacılığı daha çok aşiretlerde yaygındır. Bunlar yünden iki iplik tekniğinde dokunur. Beyaz ve siyah renkli kumaşlara yörede ‘barason’ kumaşı denir.
Çanak-Çömlekçilik: Kırmızı Killi Topraktan Kaplar
Çemişgezek ilçesinin Karahisar Köyündeki yaygın çanak-çömlek yapımcılığı, günümüzde kaybolmaya başlamıştır. Kadınlar kırmızı killi topraktan başta güveç, kazan kapağı, ibrik, ayran leğeni, yayık ve pekmez küpü gibi kaplar yapmaktadırlar. Bu kaplar hem günlük yaşamda hem de özel günlerde kullanılmaktadır.
Dericilik: Hayvan Derisinden Eşyalar
Tunceli’de günümüzde örnekleri çok az görülmekle birlikte, dericilik de geleneksel bir el sanatıdır. Koyun derisinden namazlık, keçi derisinden tuluk (Sütün yağını çıkarmak için kullanılır), dağarcık, öküz ve inek derisinden de çarık, atların palan kayışları, eğerleri, üzengileri ve dizginleri yapılır. Bu eşyalar hem hayvancılıkla uğraşan hem de göçebe yaşayan halkın ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
Tunceli’nin geleneksel el sanatları, yöre halkının kültürünü, yaşam tarzını ve zevkini yansıtmaktadır. Bu el sanatları, günümüzde modernleşme ve küreselleşme nedeniyle yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Bu nedenle, bu el sanatlarının korunması, yaşatılması ve tanıtılması gerekmektedir. (İLKHA)